DOSIER: APRENDIZAXE DAS LINGUAS ESTRANXEIRAS E SITUACIÓNS DE ENSINO

            Esta entrada trata sobre as dúas sesións iniciais da materia de Didáctica con Gonzalo, que serviron para afondar nos distintos contextos e situacións nas que se produce aprendizaxe dunha lingua. Para empezar é importante distinguir os distintos tipos de linguas. Segundo o contexto de adquisición podemos distinguir entre tres tipos distintos. En primeiro lugar está a lingua inicial, que é a primeira lingua que un falante aprende dende que é neno, de modo inconsciente, sen ningún tipo de intencionalidade. Outro termo frecuente para referirse á lingua inicial é o de lingua materna, aínda que é un termo menos preciso. Cal sería a lingua materna dun fillo de inmigrantes que adopta como primeira lingua a lingua do país no que naceu? Despois da primeira lingua, podemos falar de lingua segunda. Normalmente trátase dunha lingua vehicular, que se utiliza en diferentes contextos (administración, ensino…). É habitual en lugares nos que se fala máis dunha lingua, polo que non ten que ser necesariamente unha lingua estranxeira. Por último, si podemos falar de lingua estranxeira referíndonos a unha lingua que se aprende cunha finalidade específica, de xeito consciente, nun contexto escolar. É necesario aclarar a que nos referimos cando falamos de lingua habitual, lingua de traballo e lingua vehicular. Considérase lingua habitual aquela que se dá na maioría dos contextos comunicativos, aínda que non sempre ten por que ser a lingua inicial; por exemplo, no caso dos inmigrantes. Lingua de traballo é a que se utiliza como medio de comunicación nunha empresa ou organismo oficial ou nun estado plurilingüe.  Enténdese por lingua vehicular aquela que se utiliza como medio de comunicación entre falantes de linguas diferentes con finalidades ou actividades concretas (tamén chamada lingua franca).

            No proceso de aprendizaxe dunha lingua os falantes aprenden fonemas, palabras, construcións, variantes e variedades lingüísticas: todo iso compón o seu repertorio lingüístico. O que nos leva a outros dos termos: comunidade lingüística e comunidade de lingua. A primeira consiste nunha comunidade que comparte un mesmo repertorio lingüístico de base, a segunda fai referencia a unha comunidade que comparte o coñecemento e o uso dunha mesma lingua ou variedade lingüística. Cales son os obxectivos da didáctica das linguas? Enriquecer o repertorio lingüístico e cohesionar unha comunidade lingüística. É importante diferenciar os tipos de didáctica: da lingua inicial, da lingua segunda, da lingua estranxeira, o método AICLE, a aprendizaxe precoz e a aprendizaxe de linguas aplicada a fins específicos. O que nos leva ás diferentes situacións de ensino.

            Centrándonos no ensino de linguas estranxeiras poderemos distinguir á súa vez entre ensino da L.E. en idades precoces, no ensino secundario, na formación profesional, nas EE.OO.II, a adultos e tamén o ensino do castelán como lingua estranxeira. Hai moitas variables que entran en xogo no proceso de aprendizaxe. É necesario ter en conta as características dos alumnos, as características do centro e os obxectivos. Por exemplo, é moi diferente a idade na que se aprende unha lingua, xa que esta inflúe no desenvolvemento cognitivo e na capacidade de análise e reflexión dos alumnos. É moi importante para un profesor ter en conta ás actitudes dos estudantes en función da súa idade. Por exemplo, en secundaria estaríamos a falar case de adultos, xa que entra en acción o proceso lóxico, a comparación coas estruturas da lingua inicial, a inhibición, etc. Cando se empeza a aprender unha lingua normalmente se fai por etapas: en primeiro lugar se aprende léxico, pouco a pouco se van aprendendo as estruturas gramaticais e, finalmente, se adquiren as regras socioculturais. É moi importante non estigmatizar o erro para que os alumnos sexan capaces de avanzar a través destas etapas.

            Outro elemento a ter en conta no proceso de aprendizaxe é o tipo de lingua que se aprende, podemos falar de linguas aglutinantes (ex.: alemán) ou analíticas (inglés). Resulta máis doado o proceso da lingua estranxeira cando pertence á mesma familia lingüística da lingua inicial, xa que as estruturas son similares. Nos anos 70 apareceu o que Selinker chama interlingua, que sería ese sistema transitorio que emprega o alumno mentres aprende, no que se produce unha evolución en espiral (hipótese, revisión e aproximación).

            Polo que se refire ás características do centro, as principais diferenzas residen no control pedagóxico e financeiro das administracións públicas, as esixencias na formación e contratación do profesorado e a política de admisión do alumnado. Tamén a relación docente-discente, que pode variar dunha tradición gramatical ou máis comunicativa. Habitualmente prodúcese unha mestura entre ambas.

Con respecto aos obxectivos e contidos é importante diferenciar os niveis de concreción curricular (MCERL, PEC e tamén o PLC dende 2010), a lexislación galega e española en Galicia e as programacións didácticas. A finalidade dos obxectivos é facilitar a avaliación, probar a eficacia da metodoloxía, permite reflexionar sobre ás necesidades e, ademais, serve para adaptarse ás necesidades e intereses dos alumnos.